رفع تعهد ارزی واردات چیست؟ آموزش کامل نحوه رسیدگی به تعهدات ارزی

رفع تعهد ارزی واردات چیست؟ | تعریف، الزام قانونی و فرآیند اجرایی

در کنار الزام صادرکنندگان به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات، واردکنندگان نیز موظف‌اند ارز دریافتی از سامانه‌های رسمی مانند نیما، سنا یا تسهیلات ارزی را در راستای ورود کالا به کشور مصرف کرده و آن را از نظر قانونی و سیستمی تسویه کنند. این فرآیند با عنوان رفع تعهد ارزی واردات شناخته می‌شود و هدف آن، تطابق مصرف ارز با ورود واقعی کالا و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی است.

به زبان ساده، هر واردکننده‌ای که برای واردات کالایی از ارز بانکی استفاده کرده است (چه ارز تأمین‌شده از سوی بانک مرکزی، چه ارز صادراتی واگذارشده یا ارز متقاضی)، باید اثبات کند که معادل آن ارز، کالای مورد نظر را به کشور وارد کرده و ترخیص کرده است. در غیر این‌صورت، وی مشمول جریمه‌های سنگین، انسداد پرونده گمرکی و حتی پیگرد قضایی به‌عنوان تخلف ارزی خواهد شد.

فرآیند رفع تعهد وارداتی شامل ارائه مدارک معتبر به بانک عامل و گمرک است. این مدارک باید نشان دهند که کالای وارداتی با ارز تخصیص‌داده‌شده، وارد گمرک شده، ترخیص گردیده و به مصرف قانونی رسیده است. از جمله این اسناد می‌توان به برگ سبز گمرکی، قبض گمرکی، گواهی‌های ترخیص، رسید انبار، گزارش کسر تخلیه، یا در موارد خاص، گواهی خسارت از بیمه یا متروکه‌شدن کالا اشاره کرد.

در سال ۱۴۰۳، بانک مرکزی و گمرک بر هماهنگی کامل بین اظهارنامه گمرکی و اطلاعات ارزی در سامانه‌های بانک و تجارت تأکید داشته‌اند. در نتیجه، کوچک‌ترین مغایرت در اسناد ممکن است منجر به رد رفع تعهد شود.

رفع تعهد وارداتی نه‌تنها برای واردکننده‌ای که از ارز دولتی استفاده کرده حیاتی است، بلکه برای صادرکنندگانی که واردکنندگان از ارز آنان برای واردات استفاده کرده‌اند نیز ضروری است، چرا که این فرآیند در نهایت به رفع تعهد ارزی صادراتی آن‌ها منجر می‌شود.

رفع تعهد ارزی با واردات طلا زریال گلد

زریال گلد با بهره‌گیری از مجوزهای رسمی و همکاری با نهادهای ذی‌ربط، امکان رفع تعهد ارزی از طریق واردات طلا را برای صادرکنندگان فراهم کرده است. در این فرآیند، صادرکنندگان می‌توانند به‌جای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به روش‌های رایج، با واردات رسمی طلا و ارائه اسناد مربوطه، تعهدات ارزی خود را به‌صورت قانونی تسویه کنند. زریال گلد با ارائه زیرساخت شفاف، مشاوره تخصصی و فرآیند سریع، این مسیر را به گزینه‌ای امن و کارآمد برای فعالان اقتصادی تبدیل کرده است.

سامانه رسمی بانک مرکزی برای رفع تعهد ارزی واردات

1. سامانه رفع تعهد ارزی واردکنندگان (ETS)

این سامانه رسمی در پرتال ارزی بانک مرکزی ایجاد شده و به واردکنندگان این امکان را می‌دهد تا وضعیت تعهدات ارزی ناشی از واردات را مشاهده، پیگیری و مستندات مربوط را ارسال و یا دریافت کنند. بانک‌های عامل از طریق این سامانه اطلاعات مالی و تعهدات واردکننده را بررسی کرده و بر اساس آن خدمات بانکی را ارائه یا محدود می‌کنند.

ویژگی‌های کلیدی:

• بررسی درصد تعهدات ایفا نشده (مثلاً بیش از ۳۰٪) پیش از ارائه خدمات بانکی

• ارسال گزارش عملکرد به بانک مرکزی

• امکان ارسال مدارک رفع تعهد (برگ سبز، قبض انبار و …) به بانک توسط واردکننده

2. سامانه جامع تجارت ایران (NTSW)

برای ثبت سفارش واردات و مدیریت پروسه‌ واردات، واردکنندگان ملزم هستند در سامانه جامع تجارت (ntsw.ir) ثبت‌نام و اظهارنامه گمرکی را ثبت کنند. پس از ترخیص کالا، اطلاعات واردات به‌صورت خودکار به سامانه رفع تعهد ارزی منتقل می‌شود.

روند استعلام و پیگیری:

1. واردکننده پس از تأمین ارز (بانکی، نیمایی یا تسهیلات) اظهارنامه واردات را در سامانه جامع تجارت ثبت ‌می‌کند.

2. پس از تطبیق با گمرک و ترخیص کالا، اسناد مرتبط (برگ سبز، قبض انبار و …) باید به بانک عامل ارائه شود.

3. بانک عامل از طریق سامانه ETS نسبت به تطبیق اسناد و ثبت تعهد رفع شده در سیستم بانک مرکزی اقدام می‌کند.

4. واردکننده می‌تواند از طریق همان سامانه وضعیت رفع تعهد را پیگیری نماید.

5. اگر بیش از ۳۰٪ تعهدات ایفا نشده باشد، دریافت خدمات بانکی جدید ممکن نخواهد بود.

📌 نکات مهم:

• بانک عامل به عنوان پل ارتباطی بین واردکننده، گمرک و بانک مرکزی عمل می‌کند.

• عدم پایبندی به رفع تعهد ارزی می‌تواند منجر به سوء سابقه اعتباری، محدودیت در خدمات بانکی و محرومیت از ثبت سفارش شود.

• توصیه می‌شود واردکنندگان به‌صورت مرتب وضعیت تعهدات خود را در سامانه‌ها بررسی کرده و در صورت نیاز تمدید رسمی مهلت از طریق بانک عامل اقدام کنند.

روش‌های اثبات ورود کالا

رفع تعهد ارزی از طریق ارائه برگ سبز گمرکی

برگ سبز گمرکی یکی از معتبرترین و رایج‌ترین مدارک برای اثبات ورود کالای خریداری‌شده با ارز بانکی به کشور است. این سند رسمی، پس از ترخیص کامل کالا توسط گمرک صادر می‌شود و شامل اطلاعات دقیقی مانند کد اظهارنامه، شماره کوتاژ، مشخصات کالا، شماره قبض انبار، وزن خالص، و اطلاعات واردکننده می‌باشد.

برای رفع تعهد ارزی، واردکننده باید اصل برگ سبز یا نسخه الکترونیکی معتبر آن را به بانک عامل ارائه کند. بانک نیز پس از بررسی صحت اطلاعات و تطبیق آن با ارز تخصیص‌داده‌شده در سیستم‌های سنا و نیما، وضعیت تعهد را در سامانه بانک مرکزی به‌عنوان “رفع‌شده” ثبت می‌کند.

نکات کلیدی:

• شماره کوتاژ باید با کد ثبت سفارش و حواله ارزی مطابقت داشته باشد.

• اگر کالا به‌صورت چند مرحله‌ای ترخیص شده باشد، همه برگ‌های سبز مربوطه باید ضمیمه گردد.

• تاریخ ترخیص باید در بازه قانونی استفاده از ارز قرار گیرد؛ در غیر این صورت ممکن است تخلف محسوب شود.

استفاده از برگ سبز، سریع‌ترین و مطمئن‌ترین روش رفع تعهد برای واردکنندگان است. با این حال، هرگونه نقص یا تناقض در این سند ممکن است موجب رد درخواست رفع تعهد شود، بنابراین بررسی پیش از ارسال به بانک، حیاتی است.

رفع تعهد ارزی از طریق ارائه قبض‌های گمرکی

قبض گمرکی یا قبض انبار یکی دیگر از اسناد قابل استناد برای اثبات ورود کالا به کشور است. این سند در مرحله اولیه پس از تخلیه کالا در انبارهای گمرکی و پیش از ترخیص نهایی صادر می‌شود و نشان‌دهنده ورود فیزیکی کالا به محوطه گمرک است.

اگرچه قبض انبار به تنهایی برای رفع تعهد نهایی کافی نیست، اما در برخی موارد خاص (مانند توقف کالا به‌دلایل قانونی یا حاکمیتی)، این سند می‌تواند در کنار سایر مدارک نظیر پروانه ترخیص ناقص، به‌عنوان مدرک اثبات مصرف ارز ارائه شود.

استفاده از قبض انبار معمولاً در شرایطی مطرح می‌شود که:

• کالا هنوز ترخیص نشده ولی به‌دلایلی خارج از کنترل واردکننده در گمرک باقی‌مانده.

• واردکننده قصد دارد بخشی از ارز مصرف‌شده را اثبات کند (رفع تعهد جزئی).

• پرونده وارداتی متوقف یا در جریان بررسی‌های تکمیلی است.

در این حالت، بانک عامل ممکن است رفع تعهد مشروط یا موقت صادر کند که با ارائه برگ سبز نهایی تکمیل خواهد شد.

رفع تعهد ارزی از طریق ارائه برگ عملکرد مالیاتی

در شرایط خاص، زمانی که واردکننده نتواند برگ سبز یا اسناد گمرکی دیگر را ارائه کند، برگ عملکرد مالیاتی (صورت معاملات فصلی) ممکن است به‌عنوان سند جایگزین یا پشتیبان مورد استفاده قرار گیرد. این روش در مواردی کاربرد دارد که واردکننده اثبات کند کالا را به کشور وارد کرده و در صورت‌حساب‌های فروش و دفاتر مالیاتی ثبت نموده است.

اما باید توجه داشت:

• این روش به‌تنهایی برای رفع تعهد قابل قبول نیست.

• صرفاً به‌عنوان مکمل مدارک اصلی استفاده می‌شود، به‌خصوص در بازبینی یا رسیدگی‌های خاص بانک مرکزی یا حسابرسی مالیاتی.

بنابراین، استفاده از این سند بیشتر در چارچوب‌های حمایتی، حل اختلاف، یا احراز نیت واردکننده برای مصرف ارز تخصیصی کاربرد دارد و باید با مشاوره بانک عامل انجام شود.

رفع تعهد ارزی از طریق ارائه گواهی مدلول سند گمرکی

مدلول سند گمرکی یکی از گزارش‌های رسمی گمرک ایران است که وضعیت ترخیص یا ورود کالای خاصی را به‌صورت مکتوب و قانونی تأیید می‌کند. این گواهی در مواقعی مورد استفاده قرار می‌گیرد که برگ سبز گم شده، ناقص است یا به هر دلیلی از طریق سامانه در دسترس بانک نیست.

برای اخذ این گواهی، واردکننده باید با ارائه مستندات اولیه به گمرک محل اظهار، درخواست صدور مدلول سند را ثبت کند. پس از بررسی، گمرک با استفاده از آرشیو و سیستم EPL، تاییدیه رسمی حاوی شماره کوتاژ، نام کالا، نام واردکننده و وضعیت ترخیص را صادر می‌کند.

این روش به‌ویژه برای پرونده‌های قدیمی، واردات با ارزهای خاص (ارز متفرقه یا حواله‌ای) یا زمانی‌که اسناد رسمی در سیستم بانک ثبت نشده، کاربرد دارد.

رفع تعهد ارزی از طریق ارائه تائیدیه مرکز واردات گمرک جمهوری اسلامی ایران

در مواردی که اسناد گمرکی استاندارد مانند برگ سبز یا قبض انبار به هر دلیلی ناقص، مفقود یا نامشخص باشد، واردکننده می‌تواند از مرکز واردات و امور مناطق آزاد و ویژه گمرک ایران تائیدیه رسمی مبنی بر ورود کالا دریافت کند. این تائیدیه که به نام “نامه رسمی مرکز واردات” شناخته می‌شود، معمولاً شامل اطلاعات فنی ورود کالا، ارزش اظهارشده، تاریخ ورود، مشخصات شرکت واردکننده، و شماره کوتاژ گمرکی است.

شرایط استفاده از این روش:

• باید قبلاً اظهارنامه گمرکی ثبت شده باشد.

• واردکننده دلایل قانع‌کننده برای فقدان سند اصلی داشته باشد.

• استعلام از گمرک مبدا یا مقصد کالا قابل انجام باشد.

بانک‌ها این تائیدیه را به‌عنوان سند معتبر برای اثبات ورود کالا و رفع تعهد ارزی می‌پذیرند، مشروط بر آن‌که تطابق دقیق با اطلاعات ارزی تخصیص‌یافته (کد ثبت سفارش، ارز پرداخت‌شده، نوع کالا و …) وجود داشته باشد.

رفع تعهد ارزی از طریق ارائه گواهی اخذ خسارت از شرکت بیمه

در مواردی که کالا در مسیر حمل، در انبار گمرک یا حین تخلیه دچار آسیب، سرقت یا از بین رفتن شده باشد، واردکننده می‌تواند با ارائه گواهی رسمی دریافت خسارت از شرکت بیمه بخشی از تعهد ارزی خود را رفع کند.

شرایط این روش:

• کالا باید بیمه‌نامه معتبر داشته باشد (ترجیحاً بیمه حمل‌ونقل کالا).

• گزارش حادثه و صورت‌جلسه گمرک، بیمه و کارشناسان مرتبط ضمیمه باشد.

• گواهی پرداخت خسارت (Settlement Certificate) به‌نام شرکت واردکننده صادر شود.

در این حالت، بانک عامل می‌تواند معادل ریالی ارز تخصیص‌یافته که به‌واسطه عدم ورود فیزیکی کالا مسترد یا جبران شده، در سامانه خود ثبت و تعهد ارزی را تسویه کند. لازم به ذکر است که صرف ارائه بیمه‌نامه یا گزارش حادثه کافی نیست و گواهی پرداخت خسارت قطعی الزامی است.

رفع تعهد ارزی از طریق ورود کالای بدون انتقال ارز

واردات بدون انتقال ارز روشی است که در آن واردکننده کالا را بدون استفاده از ارز رسمی (ارز بانکی یا نیمایی) وارد می‌کند. این روش برای کالاهایی که با ارز شخصی، تهاتر، یا اعتبار خارجی وارد شده‌اند کاربرد دارد.

در صورتی که واردکننده بخواهد از این واردات برای رفع تعهد صادراتی خود یا برای تطبیق با تسهیلات ارزی استفاده کند، باید:

• اظهارنامه رسمی با کد بدون انتقال ارز ارائه دهد.

• قبض انبار و اسناد حمل کالا ضمیمه گردد.

• تأییدیه گمرک و بانک مبنی بر ورود کالا بدون مصرف ارز ارائه شود.

این روش بیشتر توسط صادرکنندگان برای رفع تعهد صادراتی خود استفاده می‌شود، به‌ویژه زمانی که خود اقدام به واردات در مقابل صادرات کرده‌اند.

رفع تعهد ارزی از طریق تائیدیه متروکه شدن کالا

در مواردی که کالای وارداتی بنا به دلایلی مانند عدم ارائه مدارک لازم، مشکلات در ترخیص، یا عدم مراجعه واردکننده، در گمرک باقی‌مانده و به‌عنوان کالای متروکه ضبط شده، واردکننده می‌تواند با ارائه گواهی رسمی گمرک مبنی بر متروکه‌شدن کالا، نسبت به رفع تعهد ارزی اقدام کند.

این روش شرایط خاص دارد:

• نامه متروکه باید از سوی گمرک محل ورود صادر شده و به تأیید دفتر واردات برسد.

• ارزش متروکه‌شده باید با ارز مصرف‌شده انطباق داشته باشد.

• بانک عامل پس از استعلام از گمرک، تأییدیه را به بانک مرکزی ارسال می‌کند.

البته در اکثر موارد، رفع تعهد با گواهی متروکه تنها برای بخشی از ارز تخصیص‌یافته پذیرفته می‌شود، به‌ویژه زمانی که واردکننده قصد استرداد مابه‌التفاوت را ندارد یا قصد واردات مجدد آن کالا را ندارد.

مراحل رفع تعهد ارزی واردات | فرآیند گام‌به‌گام از ثبت تا تأیید نهایی

فرآیند رفع تعهد ارزی واردات یکی از مراحل حیاتی در تجارت بین‌الملل برای واردکنندگان ایرانی است. در این مسیر، واردکننده باید اثبات کند که ارز تخصیص‌یافته توسط بانک مرکزی یا تأمین‌شده از سامانه نیما به‌درستی برای واردات کالا استفاده شده و کالا واقعاً وارد کشور شده است. در ادامه، مراحل عملیاتی این فرآیند را به‌صورت گام‌به‌گام تشریح می‌کنیم:

ارائه پروانه گمرکی ورود کالا

نخستین و مهم‌ترین مرحله، ارائه پروانه گمرکی (یا همان برگ سبز ترخیص) است. این سند نشان می‌دهد که کالا با موفقیت وارد کشور شده، اظهار گمرکی انجام شده و ترخیص به نام واردکننده صورت گرفته است. بدون ارائه این مدرک، عملاً امکان رفع تعهد ارزی وجود ندارد.

بانک عامل با دریافت این سند، اطلاعات آن را با حواله ارزی، ثبت سفارش و شماره کوتاژ مطابقت می‌دهد.

انتخاب روش رفع تعهد

در این مرحله واردکننده باید مشخص کند قصد دارد از کدام روش برای تسویه ارزی خود استفاده کند. روش‌ها عبارت‌اند از:

● فروش ارز در سامانه نیما:

در صورتی که ارز مورد استفاده در واردات، از محل خرید ارز صادراتی باشد، واردکننده باید رسید پرداخت ارز در سامانه نیما را به بانک ارائه دهد.

● واردات در مقابل صادرات:

در این حالت، واردات به‌صورت تهاتری یا استفاده از ارز حاصل از صادرات انجام می‌شود و واردکننده موظف به ارائه اسناد صادرات مرتبط است.

● واگذاری ارز به دیگران:

ممکن است واردکننده از ارز صادراتی شخص دیگری استفاده کرده باشد. در این صورت، فرم‌های واگذاری و تائید بانک مرکزی مورد نیاز است.

● استفاده از ارز برای مصارف مجاز:

در موارد خاص (مثلاً واردات دارو، تجهیزات پزشکی و کالاهای اساسی)، واردکننده ممکن است از ارزهای ویژه‌ای استفاده کرده باشد که نیاز به تائیدیه خاص دارد.

تبدیل ارز به ریال

در برخی موارد، ارز مصرف‌شده باید به ریال تبدیل و مبلغ نهایی در سیستم بانکی ثبت شود. این موضوع به‌ویژه زمانی مطرح است که بخشی از عملیات وارداتی با ارز آزاد انجام شده و بانک باید ارزش‌گذاری ریالی انجام دهد.

کسر تخلیه

اگر در فرآیند حمل کالا یا تخلیه در بندر، بخشی از محموله از بین رفته یا ناقص تحویل شده باشد، گزارش کسر تخلیه از سوی شرکت حمل یا انبار گمرک صادر می‌شود. این گزارش به بانک ارائه می‌شود تا معادل ارز مصرف‌شده برای کالای واقعی وارده لحاظ گردد.

استفاده از ارز برای مصارف مجاز

در برخی موارد خاص، واردکننده ارز را برای واردات مستقیم کالا مصرف نکرده، بلکه برای مصارفی مانند پرداخت هزینه حمل، بیمه، ثبت سفارش، حقوق ورودی، یا مالیات بر ارزش افزوده استفاده کرده است. در این حالت، واردکننده باید فاکتورها و مدارک مربوط به این هزینه‌ها را برای رفع بخشی از تعهد ارائه کند.

ارائه اسناد و مدارک

واردکننده باید تمام مدارک از جمله:

• برگ سبز

• قبض انبار

• گواهی حمل

• فاکتور تجاری

• لیست بسته‌بندی (Packing List)

• رسید پرداخت بانکی
  را به‌صورت کامل به بانک تحویل دهد. تمامی این اسناد باید با هم تطابق داشته باشند.

ارائه گواهی مدلول سند گمرکی ورود کالا

اگر اسناد اصلی مانند برگ سبز در دسترس نباشد، گواهی مدلول سند گمرکی می‌تواند جایگزین شود (همان‌طور که در بخش قبلی توضیح داده شد). این گواهی از گمرک درخواست و برای بانک ارسال می‌شود.

ارائه گواهی اخذ خسارت از شرکت بیمه

در مواردی که بخشی از کالا از بین رفته یا دچار حادثه شده، واردکننده می‌تواند گواهی خسارت از بیمه ارائه داده و معادل آن از تعهد ارزی خود کسر نماید.

بررسی و تأیید نهایی

پس از دریافت کلیه مدارک، بانک عامل فرآیند تطبیق اطلاعات را انجام می‌دهد. اگر همه موارد درست و کامل باشد، وضعیت تعهد ارزی در سیستم بانک مرکزی به‌عنوان “رفع شده” ثبت می‌گردد و واردکننده از الزامات ارزی خارج می‌شود.

در صورت مغایرت در اسناد، بانک به واردکننده اخطار اصلاح می‌دهد و فرآیند رفع تعهد به‌صورت تعلیق درمی‌آید تا رفع نقص انجام شود.

مهلت رفع تعهد ارزی واردات | آخرین مهلت قانونی برای تسویه ارز وارداتی در سال ۱۴۰۳

مهلت رفع تعهد ارزی واردات یکی از مؤلفه‌های کلیدی در فرآیند تجارت خارجی کشور است که توسط بانک مرکزی، گمرک جمهوری اسلامی ایران، و سامانه جامع تجارت نظارت می‌شود. این مهلت تعیین می‌کند که واردکننده تا چه زمانی فرصت دارد اسناد ورود کالا را ارائه داده و ارز مصرف‌شده را تسویه نماید.

مطابق آخرین دستورالعمل‌های بانک مرکزی در سال ۱۴۰۳، مهلت رفع تعهد ارزی برای واردات به‌طور کلی حداکثر ۶ ماه پس از تأمین ارز تعیین شده است. این بازه ممکن است در برخی شرایط خاص (مانند کالاهای دارای زمان تحویل طولانی، یا تأخیر در ترخیص به دلایل اداری یا قضایی) با درخواست رسمی واردکننده و موافقت بانک عامل و گمرک، تا ۹ ماه قابل تمدید باشد.

محاسبه مهلت دقیق معمولاً بر اساس تاریخ تخصیص ارز یا تاریخ گشایش اعتبار اسنادی (LC) یا ثبت حواله ارزی در بانک عامل انجام می‌شود؛ نه لزوماً تاریخ ورود کالا. بنابراین واردکنندگان باید از لحظه ثبت درخواست ارزی، زمان‌بندی خود را برای واردات و ترخیص کالا دقیق مدیریت کنند.

در صورتی که واردکننده نتواند در مهلت قانونی، مدارک لازم جهت اثبات ورود کالا را ارائه دهد:

• وضعیت تعهد ارزی او در سامانه بانک مرکزی به صورت «ایفانشده» ثبت می‌شود.

• امکان استفاده مجدد از منابع ارزی رسمی (ارز نیمایی یا بانکی) را از دست می‌دهد.

• مشمول اخطار کتبی، جریمه نقدی، ممنوعیت ثبت سفارش جدید، و حتی ارجاع پرونده به کمیسیون تخلفات ارزی خواهد شد.

برای جلوگیری از این وضعیت، اکیداً توصیه می‌شود واردکنندگان به‌صورت مستمر وضعیت تعهدات خود را در سامانه‌های بانکی و گمرکی پیگیری کرده و در صورت بروز تأخیر، از بانک عامل برای تمدید رسمی مهلت اقدام کنند. همچنین نگهداری منظم اسناد، برنامه‌ریزی دقیق زنجیره تأمین، و هماهنگی با ترخیص‌کار گمرکی می‌تواند از بروز خسارات احتمالی جلوگیری نماید.